‘Gebiedsverbonden’ politie als middel tegen polarisatie

De politie ziet de afgelopen jaren onrust in de samenleving stijgen. En maatschappelijk ongenoegen verbreden en verdiepen. Dit kan leiden tot polarisatie. Tijdens de Opening Politieonderwijsjaar van de Politieacademie op 2 september staat dit onderwerp centraal. Hoe moet de politie zich verhouden tot deze ontwikkelingen? Een sterke verbinding tussen de politie en de samenleving is heel belangrijk. Dat zeggen onderzoekers Sara Stronks en Ronald van der Wal van de Politieacademie voor deze dag.

Verbindend zijn is een van de vier kernwaarden van de Nederlandse politie. Maar het maken van verbinding is niet altijd eenvoudig. ‘Polarisatie is één van de laagste treden op de escalatieladder’, zegt Sara. ‘Bij niet op te lossen conflicten en extreem geweld zit je bovenin die ladder. Het is de taak van de politie om polarisatie en spanningen die hieruit ontstaan, te signaleren, de-escaleren en beperken.

Daarnaast zijn de overheid en de politie zelf ook vaak onderwerp van polariserende discussies. Dat maakt het ingewikkeld. Daarnaast zijn politiemensen ook onderdeel van de samenleving. Dus: ook onder hen lijkt meer sprake van polariserende meningen.’

Denkbeelden beïnvloeden gedrag

Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat (denkbeelden over) de kwaliteit van de relatie tussen partijen van grote invloed is op het gedrag van mensen, zegt Sara. ‘Het uit zich in je gedrag als je er van overtuigd bent dat de ander niet te vertrouwen is. Of als de ander volgens jou ideeën heeft die onverenigbaar zijn met je eigen normen en waarden. 

Maar we weten ook dat relaties met een positieve kwaliteit weerbaarder zijn voor polarisatie, spanning en escalatie. In die relaties kunnen ook spanningen of confrontaties voorkomen, maar overwin je ze makkelijker. Mensen hebben namelijk de neiging om mensen met wie ze zich verbonden vonden, sneller te vertrouwen. Met hen werken we liever samen. We denken met hen meer in termen van overeenkomsten in plaats van tegenstellingen. We zijn er met hen ook sneller toe geneigd conflicten op te lossen.

Het is dus voor de politie heel belangrijk om goede relaties te hebben met de samenleving. Om polarisatie en spanningen zowel in de buitenwereld als binnen de politie vroeg te kunnen signaleren.’

Rol en functie van sociale relaties

Dat komt ook naar voren uit het onderzoek ‘Schurende Verschillen. Op zoek naar constructief samenleven in superdiverse wijken’. Sara en Ronald deden samen met een team (junior)onderzoekers onderzoek. Naar hoe relaties en verbindingen tussen de politie, burgers en andere partijen helpen om maatschappelijke spanning te signaleren, voorkomen en beperken.

Het onderzoek was in vier wijken van grote steden. Daar leven veel verschillende mensen samenleven in een kleine ruimte. Sara: ‘Je kunt je voorstellen dat dat soms schuurt. Hoe verhoudt de politie zich daar tot de samenleving? Werken ze samen? En als ze samenwerken, wie doet dat dan en hoe? Hoe lossen ze spanningen op? En hoe betrekt de politie de bewoner daar bij?

We hebben gekeken naar de rol en de functie van de sociale relaties tussen politie en burgers in gebiedsgebonden politiewerk. Als er geen verbindingen zijn tussen de politie en de burger, zie je heel duidelijk dat burgers eigen beelden vormen van de politie. Als de politie dan optreedt, zien ze alleen maar de negatieve uitingen.’

Relationeel vakmanschap ontwikkelen

Het is daarom van belang dat de politiemensen leren hun relationeel vakmanschap te ontwikkelen. En leren hoe ze hier gebruik van kunnen maken in hun werk. ‘Het is heel belangrijk om veiligheid en betrouwbaarheid te creëren in de relatie tussen politie en burger’, zegt Sara. ‘Maar interessanter is het om te weten welk gedrag die veiligheid en dat vertrouwen opbouwt. Uit Schurende Verschillen komt naar voren dat directe sociale contacten heel belangrijk lijken.

Een belangrijk onderdeel bij het maken van contact is het zoeken naar gemeenschappelijkheid. Hoe maak je nou contact? Je gaat bij het maken van contact op zoek naar gedeelde belangen, voorkeuren of omstandigheden. Dat helpt mensen om te denken in ‘wij’, in plaats van ‘wij-zij’.’

Een ander onderdeel is het zorgen voor waardering. Dan bedoel ik functionele waardering, wat je voor elkaar kunt betekenen. De waardering zit ‘m in dat het van beide kanten komt. De politie kan niet alleen iets voor burgers betekenen. Burgers kunnen ook iets voor de politie betekenen. De politie kan dat duidelijk maken. Je hebt de ander nodig én hebt wat te bieden. Bijvoorbeeld informatie, aandacht, moeite, of simpelweg erkenning. Als burgers vinden we wederkerigheid in relaties heel normaal. De politie maakt hier ook wel gebruik van, maar nog onvoldoende.’

Fixatie op de noodhulp

‘De kernwaarde ‘verbinding’ van de politie staat onder druk’, zegt Ronald van der Wal. ‘Het is een zorg die zowel door de vorige als de nieuwe korpschef is uitgesproken. We raken de verbinding met de samenleving kwijt, want we hebben teveel andere dingen te doen. Er wordt enorm getrokken aan de wijkagent. Hij wordt op allerlei andere werkzaamheden neergezet, met name noodhulp.

Laatst ben ik nog bij een sessie geweest, met de titel ‘noodhulp fixatie’. Een brainstormsessie om te bekijken wat we kunnen doen om op korte en middellange termijn om weer die ‘gebiedsverbonden’ politie te worden. Die term heeft Gé Bouwhuis bedacht, hiervoor eenheidscoördinator netwerken in Brabant. Die zei: we moeten niet gebiedsgebonden zijn, maar gebiedsverbonden.’ 

Bondgenoten

Ronald deed onder anderen onderzoek naar de Bondgenotenmethodiek van de politie. Eenheid Midden-Nederland ontwikkeld deze methodiek eind jaren 00. Als antwoord op stijgende maatschappelijke spanningen in wijken in een paar Utrechtse wijken. De methodiek is een schoolvoorbeeld. Hoe goede relaties met burgers kunnen helpen bij het signaleren van spanningen en conflicten in de buitenwereld. 

Actief contacten leggen en onderhouden staat centraal. Met mensen die veel weten van de wijk en die een duidelijke achterban hebben. ‘Zodat je als politie uiteindelijk gevoed wordt met informatie uit die achterban. Maar ook om jouw informatie via die bondgenoten terug te geven aan diezelfde achterban’, zegt Ronald.

‘Het gaat hierbij niet om de vaste ketenpartners waarmee al overleg is. Maar bijvoorbeeld om bestuurders van moskeeën en kerkgenootschappen en docenten van scholen. Maar ook mensen die actief zijn bij verenigingen, coaches van sportverenigingen en medewerkers van voedselbanken. Het is zaak om zoveel mogelijk verschillende ‘critical friends’ te hebben. Die goed kunnen zien wat er speelt in de wijken. En dan een vaste structuur opzetten van minimaal vijf of zes bijeenkomsten in een jaar.’

Landelijk gebruiken

De Bondgenotenmethodiek is één van de thema’s in de ontwikkelagenda Politie voor Iedereen. Het is de bedoeling dat de politie in heel Nederland de methodiek gaat gebruiken. Naast Utrecht, werken er nu ook andere steden en plattelandsgebieden met de methodiek.

Ronald: ‘Tijdens momenten van maatschappelijke spanning hebben bondgenoten op verschillende plaatsen al goede diensten bewezen. Zo raadpleegt de politie hen om de gevoelens in de verschillende gemeenschappen te polsen. Zoals in Utrecht gebeurde tijdens de tramaanslag. Of om samen met de politie en de jongerenwerkers de straat op te gaan om te de-escaleren. Zoals gebeurde bij stijgende spanningen in Amersfoort tijdens de coronacrisis.’

Structureel contact noodzakelijk

‘Er zijn in het land inmiddels verschillende initiatieven met bondgenoten. Maar het gebeurt niet overal met dezelfde intensiteit en met dezelfde structuur’, weet Ronald. ‘Er zijn nog steeds teamchefs die zeggen: ‘Waarom zouden we investeren in een netwerk? We hebben al zoiets en dit kost alleen maar tijd’. Dat horen we nog steeds.

Toch komen ze daar in een aantal gebieden al wel van terug. In de tijd van corona, maar ook tijdens de boerenprotesten, zag je dat steeds meer de noodzaak van werd ingezien. Om structureel contact te zoeken met sommige gemeenschappen die zich op dat moment lieten zien.’

Cultuur- en organisatieprobleem

Het Bondgenoten netwerk is niet dé oplossing om alle polarisatie te signaleren en tegen te gaan, zegt Sara. ‘De politie heeft verschillende methoden en technieken gericht op relaties en verbinding. Om polarisatie, spanning en escalerende conflicten tegen te gaan. Ook binnen de politie. Dit is er één van. Het is ook een van de aanbevelingen uit Schurende Verschillen. Net als het ontwikkelen van het relationeel vakmanschap bij politiemensen.

Ik weet dat er in de praktijk geluiden opgaan dat het basispolitieonderwijs hierover moet onderwijzen. Maar het zit hem niet alleen in het in het onderwijs. Het is ook een cultuur- en organisatieprobleem. Relationeel vakmanschap moet een onderwerp van gesprek worden op de werkvloer. Veranderen lukt nooit, maar ontwikkelen wel. De politie heeft zich verbonden aan het zijn van een lerende politieorganisatie. Dat doe je door met elkaar in gesprek te gaan. Wat betekent verbinding in ons team en wat doe jij om verbinding te maken?’