Organisatie Klimaatdebat: er valt een wereld te winnen Geschreven op dinsdag 10 oktober 2023 De recente klimaatdemonstraties van Extinction Rebellion riepen veel discussie en emotie op. Ook binnen de politieorganisatie. Daarom organiseerde de Politieacademie een discussie met specialisten en ervaringsdeskundigen op dit gebied. Een verslag van dit debat over een dringende en actuele kwestie. Wanneer de wereld in brand staat en het uniform knelt. Dat motto verwoordt goed de vragen die tijdens het eerste deel van het debat centraal stonden. In zijn inleiding vertelde Teun-Pieter de Snoo van het Kenniscentrum Mens en Politieorganisatie binnen welke kaders de discussie zou plaatsvinden. We willen een leefbare wereld doorgeven aan de komende generaties. Wat moet daartoe voor, door en bij de politie gebeuren? Welk signaal geven wij af als we milieudemonstraties de kop indrukken, maar ernstige milieumisdrijven voorbij laten gaan, omdat we te weinig politiemensen hebben? Verbergen we ons op dit gebied ook weer achter abstracte beleidsstukken vol goede voornemens? Of bewegen we concreet mee met nieuwe dreigingen die op ons afkomen? De politie waakt over onze veiligheid. 'Er bestaat geen belangrijker gevaar voor die veiligheid dan uitsterven door klimaatrampen', vertelde de Snoo aan de aanwezigen. Burgerlijke ongehoorzaamheid Amir Niknam is solidair met de boodschap van Extinction Rebellion. De politiecollega deed herhaaldelijk mee aan de A12-acties. Uiteraard zonder regels te overtreden of dienstdoende collega's te hinderen. Via een interview met Trouw, een column op intranet en sociale media legde Niknam uit waarom het klimaat inhoudelijk ook voor de politie relevant is. Volgens Niknam bevindt de politie zich in een spagaat. Bijvoorbeeld tussen het handhaven van de rechtsorde en het bieden van veiligheid. En tussen een neutrale opstelling en de wens om een politie voor iedereen te zijn. Het is belangrijk om het gesprek te voeren om de verbinding te behouden, zeker met oog op de huidige krapte. Tijdens het debat vertelde Niknam dat hij van mening is veranderd. Dit kwam door een oproep van een speciale ambassadeur van de Verenigde Naties. Hij denkt nu dat burgerlijk ongehoorzaamheid onvermijdelijk is als we fatale milieuschade willen voorkomen. Anders kan het immers wel eens te laat zijn. Niknam snapt dat zoiets voor agenten ongemakkelijk voelt. Het voelde voor hem eerst ook ongemakkelijk. Maar het is echt nodig en onderdeel van onze democratie. Bestuurlijke dilemma's Tolga Koklu, plaatsvervangend politiechef van de Eenheid Den Haag, herkent Niknams verhaal. Meerdere collega’s spraken hem erop aan. Waar zijn jullie in de driehoek eigenlijk mee bezig? Hoe leg ik dit uit op het volgende verjaardagsfeest? Natuurlijk roept het politieoptreden op de A12 een bepaald beeld op. Maar dat is zeker niet het complete verhaal, zo vertelt Koklu. Er speelden allerlei bestuurlijke dilemma's mee, net als eigen afwegingen van burgemeester en Openbaar Ministerie. Bovendien mag en wil de politie geen verschil maken tussen de 2100 demonstraties waar zij jaarlijks mee te maken krijgen. Het maakt niet uit welke tekst op de spandoeken staat. Politiemensen bepalen zo duidelijk mogelijk wanneer ze helpen, beperken of ingrijpen. Elke keer weer, dus ook op de A12. Koklu sprak waardering uit voor de manier waarop de politie ook onder deze omstandigheden in verbinding wist te blijven. Achter de schermen waren er steeds goede gesprekken met Extinction Rebellion, met begrip voor elkaar. Verder wees de plaatsvervangend politiechef op de verschillende loketten/mogelijkheden die er zijn voor collega's die bang zijn dat ze vanwege gewetensbezwaren onvoldoende professioneel kunnen optreden tijdens bepaalde demonstraties. Pal staan voor rechtstatelijke orde Lector Politiegeschiedenis Guus Meershoek legde uit hoe het debatthema zich in onze geschiedenis ontwikkelde. De afgelopen veertig jaar groeiden we toe naar een maatschappelijk geïntegreerde politie, die midden in de samenleving wil staan. Een grote verbetering, maar de voortdurende aanscherping daarvan kost gewoon enorm veel tijd. In zijn ogen kan de politie in wezen niet neutraal zijn. Zij dient pal te staan voor de rechtstatelijke orde en een beschaafd verloop van een demonstratie hoort onafscheidelijk bij die rechtsorde. Tot slot vertelde Meershoek dat politie-inzet bij burgerlijke ongehoorzaamheid bepaald geen nieuw verschijnsel is. Datzelfde geldt voor politiemensen met gewetensbezwaren. Die waren er bijvoorbeeld ook al in de jaren tachtig tijdens de demonstraties tegen de kerncentrale in Dodewaard. De ruimte om dat dilemma bespreekbaar te maken, bestaat dus al langer binnen de politieorganisatie. Ontwrichting samenleving Tijdens de tweede helft van het debat ging het over de gevolgen van klimaatverandering voor het politiewerk. Voormalig dijkgraaf Patrick van der Broeck gaf een korte weergave van de natuurramp die Limburg in 2021 trof. In korte tijd viel er enorm veel regen. Twintig emmers per vierkante meter veroorzaakten totale ontwrichting van de samenleving. Dit betekende een haast onmogelijke taak voor hulpdiensten en instanties. Aan de debattafel kreeg de oud-dijkgraaf gezelschap van Ingelou Sybrandij (Knooppunt Duurzaamheid PDC), Gert Veurink (plaatsvervangend politiechef Eenheid Oost-Nederland en landelijk portefeuillehouder Milieu) en politiemedewerker Marleen Haage die voor de komende Kamerverkiezingen op de lijst van GroenLinks-PvdA staat. Weerbarstige praktijk Gert Veurink vertelde dat de milieuproblemen pas de laatste jaren duidelijk op de politieagenda staan. Er ligt nu eindelijk een strategisch plan. Daarin staat onder meer dat er twee milieuagenten per basisteam moeten zijn. Maar in de praktijk loopt het vaak anders. Door personeelstekort komt er weinig van deze ambitie terecht. Waar ligt onze prioriteit, vroeg Veurink. Illegaal vuurwerk afpakken of bedrijven aanpakken die onherstelbare milieuschade aanrichten? De portefeuillehouder pleitte voor een visie voor de lange termijn. Wat gebeurt er als er een enorm tekort aan water of brandstof ontstaat? Hoe springen criminelen in dat gat? Zulke scenario's gaan het politiewerk raken. Daar moeten we ons op voorbereiden. Emotionele discussies De politie streeft naar zestig procent CO2-reductie, lichtte Ingelou Sybrandij toe. Maar dat is een moeizaam traject. Zo wordt er terughoudend gedacht over de omschakeling naar een elektrisch wagenpark. Blijft een elektrische auto wel rijden tijdens een achtervolging? Nou en of, luidt haar antwoord dan. En de geruisloosheid verhoogt de pakkans. Het korps heeft klimaatambassadeurs aangesteld. Collega's zien ze vooral als een elitegroepje. Ga wat nuttigs doen, krijgen ze te horen. Zoiets simpels als de vervanging van plastic koffiebekers brengt emotionele discussies met zich mee. Milieumaatregelen kunnen collega’s uiteendrijven. Dat maakt het lastig voor leidinggevenden om iedereen mee te krijgen en grenzen te stellen. Het is vooral een kwestie van stap voor stap en volhouden, concludeerde Sybrandij. Het Netwerk Politie Klimaatveiligheid vervult daarin een waardevolle voortrekkersrol. Vijf voor twaalf Mensen overzien simpelweg niet wat de gevolgen zijn van klimaatellende, reageerde Marleen Haage. En het was in 1980 al vijf voor twaalf. Zij vindt het veelzeggend dat in de landelijke Veiligheidsagenda geen woord over het milieu staat. De overheid beschermt de burger niet tegen grote vervuilers en Haage vindt dat ook de politie daarin tekortschiet. Ze gaf een voorbeeld. Bij een moord of verkrachting starten we meteen een Team Grootschalig Onderzoek op. Maar als Dupont ongekende milieuschade aanricht, staan we erbij en kijken ernaar. Daar valt enorm veel te winnen.