Geen 'softe' opleiding, maar bittere noodzaak

Als je door een ongeluk, overbelasting of een ander trauma, rijangst hebt gekregen, dan kun je als politieagent al 25 jaar terecht bij Rijpol. Marjan van Bijssum was de eerste vrouwelijke rijdocent bij de politie in Nederland. Ze kreeg door haar opleiding tot haptonoom, de vraag om twee agenten met rijangst te helpen. Nu 25 jaar later, is Rijpol een instituut met Marjan aan het hoofd. En zijn er in de tussentijd honderden mensen geholpen. Marjan ontving afgelopen woensdag tijdens een symposium ter ere van 25 jaar Rijpol van stichting WEP politie het Blauwe Hart voor haar inzet.

'Rijpol is het rijangst-behandeltraject van angstbehandelcentrum IPZO en de Nederlandse politie. Het is een speciaal zorgproduct en biedt landelijke begeleiding aan politiemensen en mensen die bij de politie werken. Het is er voor mensen die hun beroep niet meer kunnen uitvoeren of beperkt kunnen uitvoeren', vertelt Marjan. 'Het gaat dan om rijangst. Dat komt bijna altijd door overbelasting of trauma. Het is zeker niet alleen maar een angst om de snelweg op te gaan, wat veel mensen kennen. Maar ook angst voor bruggen, tunnels, bermen of bijrijdersangst.'

‘Door angst gaat je lichaam op slot’

'In 1998 had ik een opleiding tot haptonoom afgerond. Haptonomie gaat over voelen, de tast. Veel mensen zitten door stress, te veel in hun hoofd en blokkeren dan bij gevoel en emoties. Angst zit ook in je hoofd en door angstgedachten, kun je je lichaam op slot zetten. Als je een paniekaanval hebt, dan reageert je lichaam heel heftig. Je hersenen slaan die angst ook op. Dus als je weer in eenzelfde situatie komt, herinnert je lichaam dat en kun je opnieuw blokkeren.'

Uiteenlopende cases

'De eerste mensen die ik heb geholpen, waren twee verschillende cases. Eén collega had een behoorlijke aanrijding gehad. Maar de andere collega durfde niet de snelweg op en zat door overbelasting thuis. Op dat moment werd de eerste begrepen, maar de tweede niet. Het werd afgeschilderd als ‘aanstellerij’.

Ik heb zelf voordat ik met Rijpol begon, ook een motorongeluk gehad. Dus ik weet wat het is om een rijangst te ontwikkelen. Na mijn ongeluk zat ik naast een instructeur die aan het gaspedaal ging zitten. ‘We kunnen wel harder’, zei hij. Hij had zich helemaal niet ingeleefd in wat ik had meegemaakt. Dat maakte me echt heel erg boos, waardoor ik in paniek raakte. Daarom is het niet alleen belangrijk dat Rijpol bestaat. Maar ook om van tevoren een hele goede intake te doen om precies te weten wat iemand heeft meegemaakt en waar de rijangst vandaan komt.'

Elke eenheid heeft nu een rijangstcoach-ondersteuner

'Bij Rijpol hebben we acht rijangstcoaches. Sinds 2021 hebben we in elke eenheid ook een rijangstcoach-ondersteuner (rco). De rco’s signaleren mogelijke rijangsten en worden ingezet bij lichtere rijangstklachten. Zij zetten ook in op het voorkomen van rijangst. Na een ongeval bellen zij de collega’s en nodigen hen uit voor een gesprek.

De rijangstcoach begeleidt de collega’s die worden doorgestuurd door de bedrijfsarts. Vaak gaat dit om vermijdingsklachten. Ze durven niet meer in de auto of de motor te zitten. Dit zijn vaak ook langere begeleidingen. De begeleiding bestaat uit confrontatie-oefeningen en verschillende interventies, maar uiteraard wel in stappen. We bouwen dat langzaam op.'

Hartmeter

'We hebben ook een hartmeter (een HeartMath) bij ons. Om de hartslag te meten als iemand een verhoogde hartslag krijgt. Zo zien mensen dat die hartkloppingen komen door het feit dat we bijvoorbeeld bij de plaats ongeval zijn. Dus de trigger die in je hersenen is opgeslagen.

Dan vragen we die persoon de ogen te sluiten en bijvoorbeeld een ademhalingsoefening te doen. Zo begrijpt iemand beter dat de angst in het hoofd zit en er fysiek niets aan de hand is. Veel mensen denken bij zweten of een hoge hartslag dat ze een hartaanval krijgen. Maar dat is de paniek, de stress die voortkomt uit de angst.'

'Het overgrote deel van de collega’s die we helpen, kan gelukkig terugkeren in hun functie. Soms komt het ook voor dat men na een heftige ervaring, kiest voor een andere functie. Het gaat erom dat men zichzelf beter leert kennen en dus ook beter begrijpt waar de angst vandaan komt. Ze leren omgaan met de angstgevoelens, want die zitten in elk mens. Dat betekent ook dat we soms mensen hebben die terugkomen. Maar dan vaak wel op tijd en niet te laat, zoals bij het eerste keer vaak het geval is.'

Steeds meer mannen in Rijpol-traject

‘Toen we net met Rijpol begonnen, zagen we dat veel meer aanvragen van vrouwen dan mannen. Nu is dat verschil veel minder groot. Er is ook meer bekendheid over het feit dat de politie deze begeleiding aanbiedt, dus de drempel om een traject te beginnen is veel lager. Daar ben ik blij mee, want zo kunnen we meer mensen helpen.

Tachtig procent van de aanmeldingen zijn collega’s tussen de twintig en veertig jaar. Daar zitten ook studenten tussen die in hun jeugd bijvoorbeeld een ongeval of ander trauma hebben meegemaakt. We helpen trouwens ook met rijangst op de motor. En de afgelopen jaren hebben we ook een aantal mensen van de ambulancedienst geholpen. Daar staat deze begeleiding nog een beetje in de kinderschoenen.’

Niet aan het werk, wel op de weg

Als Marjan terugdenkt aan alle collega’s die ze geholpen heeft, dan is er één persoon goed bijgebleven. 'Een dame die ik jaren geleden eerder had begeleid na een ongeval, heeft helaas PTSS opgelopen en is achteraf gaan wonen. Ze werkt niet meer, maar durfde ook niet meer privé de auto in te stappen. Hierdoor kwam ze eigenlijk de deur niet meer uit en kon ze niet op bezoek bij haar kleinkinderen die ver weg wonen. Zij was bang voor alle auto’s en ook de geluiden van sirenes. Dit is overigens een veel voorkomende klacht bij mensen met PTSS. Hiervoor hebben we op de oefenbaan van de politie in Lelystad ook een sirenetraining ontwikkeld.'

'Deze dame belde me na jaren op en vertelde me dat ze zo graag weer wilde rijden, maar dat ze geen begeleiding kon krijgen. Zij was met medisch ontslag. Op dat moment was er voor haar geen geld voor begeleiding voor rijangst. Ik heb haar daarom in mijn vrije tijd geholpen. Ze was zo bang dat toen wij voor het eerst samen de weg opgingen en ze een auto langs de kant van de weg stil zag staan, ze niet meer verder wilde rijden en rechtsomkeert maakte. Ook Jan van den Berg, psycholoog bij IPZO, en een rijangstcoach-ondersteuner hebben hierbij geholpen. Nu durft ze weer alleen de weg op en ziet ze haar kleinkinderen regelmatig.'