Onderzoek Zo kan de politie internationale voetbaltoernooien in goede banen leiden Geschreven op woensdag 24 januari 2024 Bij een internationaal voetbaltoernooi strijden voetbalteams uit verschillende landen tegen elkaar op het veld. Maar de supporters doen dat op op de tribunes of zelfs buiten de stadions. Hoe laat je dat veilig verlopen? Het Europees kampioenschap voetbal van 2004 in Portugal verliep overwegend rustig. Hebben ze geluk gehad of was het de aanpak van de Portugese politie? Otto Adang, lector Openbare orde en Gevaarbeheersing aan de Politieacademie, deed onderzoek naar supportersgedrag en de handhaving van de openbare orde handhaving tijdens Euro 2004. Otto Adang, lector Openbare orde en Gevaarbeheersing, neemt in maart 2024 afscheid. Hij is sinds 2004 lector aan de Politieacademie en daarmee de langst zittende lector. In zijn carrière zijn veel spraakmakende maatschappelijke vraagstukken en onderzoeken langsgekomen. Van de coronarellen en voetbalhooligans tot de invoering van het stroomstootwapen en inzet van de Mobiele Eenheid. Het Europees Kampioenschap voetbal werd in 2000 in Nederland en België gehouden. Daarna mocht Portugal het EK organiseren, in 2004. Samen met de Universiteit van Liverpool deed de Politieacademie onderzoek naar supportersgedrag en de aanpak van de lokale politie in het netjes laten verlopen van het toernooi. 'In de aanloop naar het toernooi is de kennis die we hadden gekregen uit het onderzoek naar Euro 2000 in Nederland en België gedeeld met de Portugese politie. De Portugese politie werkt namelijk anders. Zij hebben een nationale politie in de grotere steden en buiten deze steden is er een gendarmeriedienst. Dat is een beetje zoals wij hier de Koninklijke Marechaussee kennen. Dus als de stadions buiten de grotere steden lagen, was de gendarmeriedienst verantwoordelijk. In de stadions in de grotere steden was de nationale politie verantwoordelijk', vertelt Adang. 'Voor het toernooi werden natuurlijk risico-inschattingen gemaakt. Er werd nagedacht over verschillende situaties die konden ontstaan en er werden maatregelen genomen. Ze kozen voor een 'laagprofiel'-aanpak. Dat betekent: contact leggen, niet meteen massaal zichtbaar aanwezig zijn met de Mobiele Eenheid. En verder alleen heel gericht ingrijpen en proberen een goede sfeer neer te zetten, waarin fans zich welkom voelen.' Portugese politie reist af naar Engeland voor het toernooi Een onderdeel van de voorbereiding was dat de Portugese politie voorafgaand aan het toernooi naar Engeland ging. 'Om daar met supportersgroepen te praten. Om aan hen uit te leggen: "zo organiseren we het en dit zijn de regels". Dat hoort bij deze aanpak. Het is niet alleen iets wat je tijdens het toernooi doet. We spraken in één van de plaatsen met Engelse supporters en die vertelden: "dit hebben we nog nooit meegemaakt. Er hangt een spandoek 'Welcome England fans'. Normaal worden we met de nek aangekeken, maar hier staat dat we welkom zijn." Dat helpt bij het netjes laten verlopen van het tournooi. Het is niet alleen wat de politie doet, maar wat zo'n hele stad en het land als organisator doen.' Toch hooligans afgereisd naar Portugal Een aantal landen hebben voorkomen dat bekende herrieschoppers naar Portugal konden gaan tijdens het toernooi. Toch waren er wel buitenlandse hooligans. Eén van de wedstrijden die voorafgaand als risico werd ingeschat was de groepswedstrijd van Nederland tegen Duitsland in Porto. Adang: 'Daar had de politie rekening mee gehouden. Er was veel politie aanwezig. Maar juist doordat ze de hooligans vriendelijk en behulpzaam benaderden, hielp dat om alles goed te laten verlopen. Op het plein Riveira was een groep van supporters van allerlei landen en dat was gewoon één groot feest. Later hoorden we ook van de Duitse politiemensen die er waren, dat Duitse hooligans van het plein zijn vertrokken. Omdat ze niet op Duitse televisie feestend met Nederlanders gezien wilden worden. Dat was slecht voor hun imago.' Wat heel bedreigend overkomt is misschien iets heel onschuldigs Bij internationale wedstrijden werkt de buitenlandse politie samen. Adang: 'Het geldt niet voor alle landen, maar zij kennen als het goed is hun supporters. Dan kan je beter inschatten wat de risico's zijn. Wat heel bedreigend over kan komen, is misschien iets heel onschuldigs. Zo was ik een keer bij een wedstrijd van Manchester United in Frankrijk. De Engelse fans zongen een liedje op de melodie van de het Franse lied, de Marseillaise. De Franse agenten spreken niet zo goed Engels dus die wisten niet wat ze precies zongen. Ze werden er zenuwachtig van. Alsof de supporters hen belachelijk maakten. Maar dat was helemaal niet waar. Vroeger had Manchester United een Franse sterspeler, Cantona. En dat liedje zongen ze in die tijd ter ere van hem. Dus het legde eigenlijk een positieve link met Frankrijk. Als je dat snapt, dan sta je daar veel relaxter. Ook al spreek je elkaars taal niet. Agenten die de supporters kennen of de cultuur van de supporters kennen, kunnen het dus uitleggen. En dat scheelt. Dat verlaagt dan de spanning.' Je reageert op gedrag, niet op reputatie Deze aanpak was zo succesvol omdat de Portugese politie ook duidelijke grenzen stelden aan wat goed gedrag is voor een supporter. 'Je reageert op gedrag, niet op reputatie. We hebben daar ook goede voorbeelden van gezien. Situaties die op het eerste gezicht uit de hand zouden kunnen lopen, maar waarbij heel gericht ingegrepen werd. Mensen werden eerst gewaarschuwd en daarna werden ze van het plein gehaald. Daardoor bleven dingen klein. Na zo'n voorval spraken we een aantal van de supporters op het plein. Zij waren ook blij met het politieoptreden, omdat het gericht was op degene die onrust veroorzaakte, niet de hele groep', vertelt Adang. Vraagt het meer of minder politie? Vooraf afreizen naar buitenlandse fans, investeren in goede contacten. Vraagt deze aanpak, die laagprofielaanpak wordt genoemd, meer capaciteit van de politie? 'Misschien wel in de voorbereidingen, maar uiteindelijk denk ik dat het op langere termijn minder inzet vraagt. Voor een aanpak, waarbij je pas ingrijpt als situaties uit de hand lopen, heb je grote aantallen politiemensen nodig. En dat vraagt ook voorbereiding. Dat wil niet zeggen dat als de Mobile Eenheid ingezet wordt in grote aantallen, dat het per definitie te veel is. Maar de aanpak heeft vaak het gevolg dat de Mobiele Eenheid op afstand afwacht en op het moment dat het niet anders kan hard ingrijpt. Bij een laagprofielaanpak is die afstand kleiner. Je bent in contact en je communiceert. Dan kun je dus inderdaad zeggen, jij bent aan het bier gooien. Dat gebeurt niet. Huppakee, wegwezen. Als je dat zo doet, dan snappen mensen dat in veel situaties ook', concludeert Adang. Europese samenwerking politie De uitkomsten van het onderzoek naar de aanpak van de Portugese politie werden met trots ontvangen in Portugal. Het onderzoek werd dan ook besproken in een vergadering van Europese politiechefs. En ook in Brussel, bij de werkgroep voor internationale politiesamenwerking, werd Euro 2004 gezien als een succes. Adang: 'Een aantal zaken uit het onderzoek zijn opgenomen in een handboek voor Europese samenwerking van de politie bij voetbalwedstrijden. Het heeft invloed gehad op Europese aanpak. Daarnaast zijn de publicaties die we hebben geschreven over Euro 2004 nog steeds wetenschappelijk richtinggevend. Er wordt vaak naar verwezen als voorbeeld van een goede aanpak.' Meer informatie Het onderzoek naar Euro 2004 heeft na meer onderzoek een nog grotere invloed gekregen. Onderzoekers stelden de strategische principes voor het beheren van grote groepen mensen op. Deze gelden niet alleen tijdens voetbalwedstrijden, maar ook bij andere risico-evenementen, zoals demonstraties. Lees binnenkort meer! Crowd dynamics, policing and 'hooliganism' at 'Euro 2004'